Leidinggeven is lastig en kan ook een last zijn voor degenen die dit doen. Je eigen tekortkomingen kunnen in de weg zitten. Je moet jezelf kennen en je valkuilen. Leiding geven is niet alleen de anderen winnen, maar vooral ook jezelf overwinnen. Geduld beoefenen, je niet persoonlijk geraakt voelen, volhouden, jezelf onder de duim houden, onder geschikt zijn, dienen.

Leiding geven is ook lastig omdat het altijd tijdelijk is en succes niet verzekerd is. Leidinggeven is ondankbaar werk. Mensen roepen om leiderschap, maar als de leider lef toont, besluiten neemt, zaken aanpakt, ontstaat er al gauw weerstand en kritiek.

Die lastige kant van leiderschap en leidinggeven krijgt aandacht in dit boekje waarin geluisterd wordt naar Franciscus van Assisi en zijn gedachten over leiderschap en voorbeelden van zijn optreden. Franciscus was leider tegen wil en dank.  Hij zocht het niet. Heeft ook geen uitgebreid handboek nagelaten over leiderschap. Maar hij was voor-beeld-ig. Zijn vader was een rijke en ondernemende Italiaanse lakenkoopman. Franciscus koos voor de armoede, het rondtrekken en het verkondigen van het woord van God. Die stap kreeg navolging en zo werd hij leider. Hij stelde regels op voor de gemeenschap die zo ontstond. Franciscus wordt gekenmerkt door ondernemingszin, nieuwsgierigheid, vasthoudendheid, koppigheid en eigenheid. Naast zijn regels en aanwijzingen liet hij een geestelijk testament na, spreuken, brieven en gebeden en gezangen.

Jaap Lodewijks, adjunct-hoofredacteur van dagblad de Stentor, is geïnspireerd door Franciscus. Voor zijn eigen manier van leidinggeven oriënteerde hij zich op het voorbeeld en de nalatenschap van Franciscus en de verhalen die over hem bewaard gebleven zijn.

Het Franciscaanse leiderschap kenmerkt zich door het proefondervindelijke, dienstbaarheid, ondergeschikt zijn en armoede.

Het proefondervindelijke betekent: niet grote theorieën of ingewikkelde plannen, maar het doen en nagaan of en hoe het werk, is de manier waarop Franciscus leiding gaf. Veranderingen voltrekken zich gaandeweg. Wij hebben de werkelijkheid niet in onze macht, laat staan dat wij die via onze plannen kunnen vormen. We hebben hooguit een richting, een visie en gaan daarmee op pad, zoekend, onderweg beïnvloeden de dingen zich wederzijds en kom je zelden terecht waar je dacht te komen. Het leven is immers veel groter dan wijzelf kunnen bevatten.

Een leider is ondergeschikt aan zijn mensen, een ‘minister’ dat betekent letterlijk ‘dienaar’. Hierin horen we ook in de woorden van Jezus: ‘Ik ben niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen’.

En dan armoede. Het mag een leider er niet om te doen zijn rijk te worden en zeker niet om zich te verrijken ten koste van anderen. Het ging Franciscus niet om macht of status. Het ging Hem om iets anders: het verspreiden van het evangelie op zo’n manier dat het volk het begrijpt. De mindere kunnen zijn, er zijn voor anderen, luisteren, compassie tonen, dat zijn voorbeelden die Franciscus laat zien. En toch was hij geen softe figuur, waar je alle kanten mee op kon, integendeel.

Jaap Lodewijks heeft een aardig boekje geschreven. Het leest makkelijk weg, maar je moet het langzaam doen. Lees af en toe een stukje. En kauw er even op,  overdenkend, en wat je las spiegelend aan je eigen leven en leiderschap. Lodewijks geeft inkijkjes in hoe hij de ‘kernwaarden’ van Franciscus toepast in zijn beroepspraktijk.

Een rode draad door het geheel is: Leidinggeven is niet iets om je op te beroemen of je te verheffen boven anderen. Leidinggevenden zijn dienstbaar aan degenen aan wie ze leiding geven en aan de missie die ze willen realiseren.

N.a.v.  Jaap Lodewijks. Als het wassen van andermans voeten. Franciscus ontmoeten in leidinggeven en werk. Ten Have, 2011.

N.B. het boekje is nu verkrijgbaar onder de titel ‘Franciscaans leiderschap’.

Klik Jaap Lodewijks ND interview voor interview in Nederlands Dagblad.